Zaparcia – jak rozpoznać i leczyć? Jak radzić sobie z zaparciami domowymi sposobami?

Według statystyk zaparcia mogą dotyczyć nawet co czwartej osoby, co czyni tę dolegliwość niezwykle powszechną. Jednocześnie, choć tak wiele osób doświadcza problemów z wypróżnianiem, to wciąż obawiamy się o tym rozmawiać otwarcie, co opóźnia moment sięgnięcia po specjalistyczną pomoc. Tymczasem zaparcia można skutecznie leczyć. Porozmawiajmy o zaparciach – bez wstydu!

„Mam zaparcia” – co to właściwie oznacza?

Definicja zaparć jest subiektywna, jednak większość osób kojarzy zaparcia z rzadszymi niż zwykle wizytami w toalecie. Medycznie, w diagnostyce, stosuje się tzw. kryteria rzymskie IV, według których o zaparciach mówimy, gdy wypróżnienie występuje rzadziej niż 3 razy w tygodniu.

To jedno kryterium to jednak zdecydowanie za mało, by stwierdzić „Mam zaparcia”. Obraz zaparć jest znacznie bardziej złożony. Każdy ma swój własny rytm wypróżnień, który zapewnia poczucie komfortu w przewodzie pokarmowym. Dla jednej osoby będzie to oznaczało 2 wypróżnienia dziennie, dla innej jedno wypróżnienie na 2 dni. Ważny jest Twój rytm i Twoje samopoczucie. Czasami możesz wypróżniać się regularnie, ale jednocześnie mieć inne objawy, które wpływają na jakość Twojego życia. Z tego powodu w diagnostyce zaparć bierze się pod uwagę także:

• potrzebę wysiłku, parcia w czasie wypróżnienia,
• wrażenie niepełnego wypróżnienia,
• grudkowatą, twardą konsystencję stolca, 
• uczucie przeszkody utrudniającej wypróżnienie
• ręczne wspomaganie wypróżnienia, 
• wypróżnienie rzadziej niż 3 razy w tygodniu.

Zauważasz u siebie dwa z wymienionych wyżej objawów, w minimum 25% przypadkach wypróżnień? Oznacza to, że spełniasz kryteria medyczne zaparć. Jeśli objawy te występują u Ciebie dłużej niż 6 miesięcy, wtedy mówi się o zaparciach przewlekłych.

Czasem dodatkowo obserwujesz, że konsystencja stolca zmienia się z twardej w półpłynną, o charakterze biegunkowym, z wypróżnienia na wypróżnienie. Możesz zauważyć także obie konsystencje w jednym wypróżnieniu. Zaparciom towarzyszą często wzdęcia i bóle brzucha. Gdzie boli brzuch przy zaparciach? Nie można wskazać jednego konkretnego miejsca, najczęściej ból ma charakter tępy lub kłujący, rozlewający się po całej jamie brzusznej. Może być również skoncentrowany w jednym miejscu np. tam, gdzie w jelicie grubym „utknęły” masy kałowe.

Pamiętaj, że kryteria diagnostyczne są na papierze, pomagają lekarzowi ocenić, z jakim nasileniem problemu się mierzy. Najważniejsze jest jednak to, jak Ty się czujesz. Jeśli po przeczytaniu tej części artykułu stwierdzasz, że zaparcia to Twój problem, to szukaj pomocy u zaufanego lekarza, który spojrzy na Ciebie holistycznie i pomoże pozbyć się wstydu.

Kto leczy zaparcia? W początkowym etapie leczenia i diagnostyki wystarczy, że udasz się do lekarza internisty. Po dokładnym określeniu przyczyny, konieczna może się okazać opieka lekarza specjalisty np. gastrologa czy endokrynologa, który ukierunkuje leczenie na podstawowy problem.

Z zaparciami u lekarza – przyczyny zaparć i badania do wykonania

Bazując na kilkunastoletnim doświadczeniu w pracy dietetyka, zauważyłam, że zaparcia są często bagatelizowane. Z pewnością związane jest to z faktem, że wypróżnianie wciąż jest tematem tabu. Wiele spośród osób doświadczających zaparć nie korzysta z pomocy lekarza, by poznać przyczynę swoich dolegliwości i rozpocząć leczenie. Niestety, im dłużej ignorujesz problem, tym silniejsze stają się objawy, a powrót do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego zajmuje więcej czasu.

Kiedy udać się do lekarza? Nie czekaj! To bardzo ważne, by podkreślić, że jeśli doświadczasz powracających zaparć, wizyta u lekarza jest konieczna, by wykluczyć niebezpieczne dla Twojego zdrowia choroby np. choroby zapalne jelit, nowotwory przewodu pokarmowego. Wśród niepokojących objawów towarzyszących zaparciom są: krwawienie z odbytu, podwyższona temperatura, niewyjaśniony spadek masy ciała. Do natychmiastowej wizyty u lekarza powinien skłonić także brak wypróżnienia trwający dłużej niż 7 dni. Poza tym zaparcia mogą być także związane z innymi schorzeniami, które da się skutecznie leczyć, tym samym ograniczając uciążliwość zaparć. Należą do nich:

• stwardnienie rozsiane, 
• cukrzyca,
• choroba Parkinsona,
• niedoczynność tarczycy i choroba Hashimoto, 
• endometrioza,
• hemoroidy, 
• nieprawidłowa praca mięśni dna miednicy i mięśni odbytu, 
• twardzina układowa,
• zespół jelita drażliwego, podtyp C (tzw. IBS-C), z dominującymi zaparciami.

Bardzo często przyczyny zaparć są związane ze stylem życia i sposobem żywienia. Do ich wystąpienia przyczynia się:

• dieta uboga w błonnik pokarmowy, 
• niedostateczna ilość wypijanych płynów, 
• pośpiech w trakcie wypróżnienia,
• siedzący tryb życia.

Zaparcia bywają także konsekwencją stresu i mogą pojawiać się „z nerwów”, nawet pomimo zdrowej diety. Dlatego tak ważne jest, by spojrzeć na problem zaparć jak na sygnał z ciała i spróbować zastanowić się, co doprowadziło do ich wystąpienia. Najczęściej nie jest to jeden czynnik, a zespół czynników.

Z tego powodu najważniejszym zadaniem lekarza jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego, który pozwoli stworzyć plan dalszego postępowania. W pierwszej kolejności zostaną Ci zlecone podstawowe badania laboratoryjne – morfologia i CRP. Ich wyniki pozwalają ocenić, czy w ciele toczy się proces zapalny i czy istnieje ryzyko, że w przewodzie pokarmowym doszło do krwawienia. Dzięki tym badaniom można wstępnie wykluczyć najniebezpieczniejsze przyczyny zaparć. Na podstawie wyników lekarz będzie w stanie zdecydować, czy potrzebna jest dalsza diagnostyka (np. kolonoskopia, badania tarczycy), jakie inne badania wykonać, do jakiego specjalisty się udać. Lekarz przy pomocy dłoni zbada także Twój brzuch i wykona proste badanie per-rectum – przez odbyt. Nie są to badania bolesne, jednak ze względów higienicznych i dla poczucia komfortu warto wiedzieć, że takie badanie będzie miało miejsce, by móc się do niego przygotować.

W jaki sposób pozbyć się zaparć? Potrzebujesz kompleksowego działania – połączenia zmian w stylu życia, indywidualnie dobranego leczenia farmakologicznego, jeśli takie jest potrzebne oraz wsparcia doświadczonego dietetyka.

Jak sobie radzić z zaparciami? Domowe sposoby na zaparcia

Chcę, żeby to było jasne – jeśli doświadczasz zaparć to sposoby, triki nie są rozwiązaniem długoterminowym. Owszem mogą pomóc doraźnie, ale to, czego naprawdę potrzebujesz to zmian, które uregulują wypróżnienia długofalowo.

Często przyczyną zaparć jest powtarzalne ignorowanie potrzeby wypróżnienia się. To zrozumiałe, że wolisz korzystać ze swojej domowej toalety, każdy czuje się w niej najbardziej komfortowo. Jednak, jeśli czujesz parcie i często powstrzymujesz je, to może dojść do sytuacji, w której Twoje zwieracze odbytu przestaną wysyłać adekwatne sygnały i rozwiną się zaparcia. Dlatego zacznij od uszanowania potrzeb swojego organizmu i kiedy poczujesz, że chcesz się wypróżnić, znajdź na to czas, idąc czasem na kompromis w kwestii miejsca.

Dodatkowo zadbaj o to, by w czasie wypróżnienia podłożyć pod nogi niewielki stołeczek, który sprawi, że Twoje kolana uniosą się do góry. Dzięki temu przyjmujesz pozycję, która ułatwia wypróżnienie i ogranicza konieczność parcia. Gdy o tym pomyślisz, to wydaje się logiczne. Człowiek, naturalnie wypróżnia się w kucki, gdzie kolana naciskają na jamę brzuszną, a więzadła mięśniowe wokół jelita grubego rozluźniają się. Z czasem wymyśliliśmy „tron”, który choć wygodny, to utrudnia wypróżnienie.

Co jeszcze możesz zrobić, by ograniczyć występowanie zaparć? Poznaj najskuteczniejsze domowe sposoby.

• Zwiększ ilość wypijanych płynów.

Gdy pijesz za mało, Twoje masy kałowe są twarde i zbite, bo organizm próbuje odzyskać każdą kropelkę płynów, wchłaniając je z przewodu pokarmowego. Odpowiednio nawilżone masy kałowe są znacznie łatwiejsze do wydalenia.

• Zadbaj, by w każdym posiłku pojawiły się warzywa i owoce. Postaw na produkty zbożowe pełnoziarniste. Wprowadź do diety więcej ziaren oraz produktów strączkowych.

Produkty te zawierają błonnik pokarmowy, który nie jest trawiony przez układ pokarmowy. Błonnik pokarmowy zwiększa ilość mas kałowych i stymuluje jelito grube, co przyspiesza perystaltykę. Uwaga! Warzywa skrobiowe, takie jak marchew, ziemniaki, kukurydza mogą nasilać zaparcie, jeśli już masz problem z wypróżnieniem. Nie musisz ich jednak unikać, gdy Twoje wypróżnienia są regularne.

• Wzbogać dietę o produkty fermentowane

Produkty fermentowane zawierają tzw. postbiotyki, substancje, które powstają jako efekt uboczny fermentacji np. kwas mlekowy. Związki te pomagają w utrzymaniu prawidłowej mikrobioty jelitowej, która odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji zaparć.

• Ogranicz ilość zjadanych słodyczy

Duża ilość cukrów prostych działa zapierająco.

• Zadbaj o mięśnie dna miednicy. Sprawdź, co Cię relaksuje.

Praca układu pokarmowego jest nieodzownie związana z działaniem układu nerwowego. Jelita z mózgiem łączy tzw. nerw błędny, którego sygnały sprawiają, że czujesz się zrelaksowana/y lub przeciwnie, że wchodzisz w tryb walki, ucieczki lub zamrożenia. Ciągły stres pobudzający nerw błędny ma duże znaczenie w regulacji pracy przewodu pokarmowego. Dobra wiadomość jest taka, że prostymi ćwiczeniami można regulować pracę nerwu błędnego. Poszukaj specjalisty od tzw. terapii poliwagalnej, który podpowie Ci, jak to zrobić. Rozważ także konsultację w zakresie funkcjonowania mięśni dna miednicy, których nadmierne napięcie może sprzyjać zaparciom. Kobietom polecam szczególnie spotkanie z fizjoterapeutką uroginekologiczną.

• Zadbaj o regularną aktywność fizyczną.

Nie musisz zaczynać od razu od ciężkich treningów. Wystarczą spacer, slow-jogging czy joga. Aktywność fizyczna działa na układ pokarmowy jak delikatny masaż, pobudzając usuwanie zalegających resztek pokarmowych.

Jeśli mimo wprowadzenia opisanych zmian, nadal masz problem z wypróżnieniem, to możesz wspomóc się mechanicznie np. przez zastosowanie czopka glicerynowego. Jednak traktuj to rozwiązanie jako wyjątek, a nie metodę regularnego wywoływania wypróżniania. Samodzielnie nie wprowadzaj ziół czy leków o charakterze przeczyszczającym. O odpowiednim leczeniu dopasowanym do przyczyny zaparć zawsze powinien decydować lekarz.

Leki na zaparcia

Lekarz, który kieruje terapią zaparć, ma do wyboru kilka rozwiązań farmakologicznych. Pamiętaj, że nawet, jeśli lek na zaparcia jest bez recepty, to o jego zastosowaniu powinien zadecydować lekarz. Nieodpowiednia stymulacja jelit może chwilowo poprawić częstotliwość wypróżnień, ale w dłuższej perspektywie pogłębi problem.

Leki osmotyczne

Leki te zawierają substancje, które nie są wchłanianie w przewodzie pokarmowym ani metabolizowane przez mikrobiotę. Ich rolą jest zatrzymanie większej ilości płynów w jelicie, przez co stolec będzie miękki i łatwy do wypróżnienia. Do najpopularniejszych substancji tego typu należą makrogole (PEG), laktuloza i sorbitol.

Leki stymulujące

Leki tego typu powodują wydzielanie wody do światła jelita i pobudzanie perystaltyki jelit. Do tej grupy należą: senes, bisakodyl i pikosiarczan sodu.

Leki pobudzające receptor serotoninowy

Serotonina w jelitach odpowiada za regulację motoryki. Nowoczesne leki (np. prukalopryd) oddziałują na receptor serotoninowy bezpośrednio w jelitach, przez co regulują ich pracę i normalizują wypróżnienia.

Probiotyki

Jako element uzupełniający terapię zaparć lekarz może zasugerować zastosowanie wieloszczepowego probiotyku połączonego z prebiotykiem (np. inuliną, która stymuluje wzrost dobrych dla zdrowia bakterii). Takie zestawienie składników stymuluje mikrobiotę do powrotu do eubiozy – stanu równowagi jelitowej.

Zaparcia, szczególnie te nawracające, są rodzajem wiadomości, którą wysyła Ci ciało, dając znać, że proces trawienia i wydalania nie przebiega prawidłowo. W takiej sytuacji odpuść zjadanie dużej ilości suszonych śliwek czy wypijanie soku z kiszonej kapusty. Takie działanie może skończyć się dużym bólem brzucha. Lepiej zastanów się, co stoi u podłoża problemu, skorzystaj z pomocy specjalistycznej i poszukaj rozwiązania, które wyeliminuje problem, a tym samym sprawi, że będzie Ci się lepiej żyło.

Bibliografia:

·         Adil E Bharuch, Brian E Lacy, Mechanisms, Evaluation, and Management of Chronic Constipation, Gastroenterology. 2020 Apr;158(5):1232-1249.e3. doi: 10.1053/j.gastro.2019.12.034. Epub 2020 Jan 13.

·         Imran Aziz i inni, An approach to the diagnosis and management of Rome IV functional disorders of chronic constipation, Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2020 Jan;14(1):39-46. doi: 10.1080/17474124.2020.1708718. Epub 2020 Jan 2.

·         Jarosław Daniluk, Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny, Varia Medica 2018, tom 2, nr 4, strony 286–296.

·         Mana H Vriesman i inni, Management of functional constipation in children and adults, Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2020 Jan;17(1):21-39. doi: 10.1038/s41575-019-0222-y. Epub 2019 Nov 5.

Barbara Dąbrowska-Górska, dietetyk z kilkunastoletnim doświadczeniem, prowadzi poradnię barbaradabrowska.pl, twórczyni podejścia Pozytywna Dietetyka. Wierzy, że najważniejszą umiejętnością dietetyka jest uważne słuchanie i holistyczne spojrzenie na podopiecznego.