Maślan sodu – sprzymierzeniec (nie tylko) Twoich jelit

Maślan wydzielany jest przez mikrobiotę jelitową. Związek, który pozornie jest tylko produktem ubocznym bakteryjnej fermentacji błonnika pokarmowego, okazał się substancją niezbędną dla zdrowia jelit. Na tym nie kończą się jego pozytywne właściwości. Maślan zmniejsza nasilenie stanu zapalnego, reguluje pracę układu odpornościowego i zmniejsza apetyt. Co warto o nim wiedzieć?

Maślan sodu – co to jest?

Maślan sodu, który możesz kupić w postaci suplementu, to pochodna kwasu masłowego. Kwas masłowy (inaczej maślan) to substancja wytwarzana przez mikrobiotę przewodu pokarmowego, a konkretnie przez bakterie (bo mikrobiota to także grzyby, wirusy i archeony). Należy on do grupy tzw. SCFA (Short Chain Fatty Acids) – krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, do których zalicza się także octan i propionian, a także szereg innych, mniej obficie występujących związków. Spośród tych trzech wymienionych, w jelitach i krwioobiegu dominuje octan, kwasu masłowego ilościowo jest znacznie mniej, ale jego funkcje są bardzo istotne. Ani maślanu sodu, ani kwasu masłowego nie można dostarczyć z dietą, poza źródłem z suplementów. Nie stwierdza się go także u myszy wolnych od zarazków, specjalnego rodzaju zwierząt badawczych, które są mikrobiologicznie „czyste”, a zatem pozbawione także mikrobioty. To dowodzi, że jego wydzielanie jest całkowicie zależne od mikroorganizmów jelitowych, dlatego, gdy dochodzi do zachwiania równowagi jelitowej i zmian w składzie oraz ilości mikrobioty (tzw. dysbioza), wtedy również może dojść do obniżenia się stężenia kwasu masłowego. Mikrobiota jest ekosystemem bardzo wrażliwym, do jej uszkodzenia mogą prowadzić np.

·  antybiotykoterapia,
· cukrzyca,
· stany zapalne jelit (tzw. IBD) i zespół jelita drażliwego (tzw. IBS),
· celiakia,
· SIBO,
· alergie,
·  zaburzenia rytmu dobowego,
· nieprawidłowo skonstruowana dieta.

W jaki sposób mikrobiota wytwarza maślan? Mikrorganizmy bytujące w jelitach są całkowicie zależne od człowieka, ich pożywieniem jest to, czego ludzki organizm nie potrafi strawić. Bakterie fermentują błonnik pokarmowy np. celulozę, inulinę czy skrobię oporną. Związki te odnajdziesz przede wszystkim w pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach i owocach. Produktem ubocznym tej fermentacji są SCFA, w tym kwas masłowy. Jednak, jak to zazwyczaj w przyrodzie bywa, to, co pozornie jest produktem ubocznym okazuje się być kluczową dla zdrowia substancją. Do najważniejszych producentów maślanu należą bakterie z rodzaju:

· Bifidobacterium,
· Lactobacillus,
· Ruminococcus,
· Faecalibacterium spp.,
· Roseburia.

Skoro wiesz już, że do powstawania kwasu masłowego niezbędna jest obecność błonnika pokarmowego w diecie, to zapewne domyślasz się, że zbyt mała ilość błonnika obniża stężenie kwasu masłowego. Niestety, to sytuacja dość częsta, szczególnie w krajach, w których dominuje tzw. zachodnia dieta, która składa się głownie z produktów zbożowych oczyszczonych i żywności typu fast-food bogatej w cukier, sól, tłuszcz i białko. Taki sposób żywienia w negatywny sposób zmienia mikrobiotę i proporcje poszczególnych krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.

Jak działa maślan sodu i kwas masłowy? Właściwości

Maślan sodu podawany w suplementach może wspomagać organizm w sytuacjach, w których prawidłowe wytwarzanie kwasu masłowego jest zaburzone i spełniać podobne funkcje, co kwas masłowy wydzielany przez mikrobiotę. Jakie właściwości ma maślan, co dobrego „robi”?

Wspomaganie jelit

Jak maślan działa na jelita? Kwas masłowy wytwarzany przez mikrobiotę stanowi najważniejsze źródło energii dla tzw. kolonocytów, czyli komórek nabłonka jelita grubego. Każda komórka ludzkiego ciała potrzebuje źródła energii – dla krwinek czerwonych jest to glukoza, a dla kolonocytów kwas masłowy, dostarczając im blisko 70% energii. Poza tym maślan uszczelnia połączenia między komórkami nabłonka, a także stymuluje ich regenerację po uszkodzeniach (np. w wyniku zatrucia bakteryjnego czy infekcji rotawirusem). Kwas masłowy reguluje motorykę jelit, czyli skurcze mięśni odpowiedzialnych za przesuwanie się treści pokarmowej, co normuje rytm wypróżnień i zmniejsza nasilenie zaparć i biegunek. Wykazano, że jego prawidłowe stężenie zwiększa także ukrwienie jelita grubego, dzięki czemu wszystkie składniki niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania docierają do tkanek jelita łatwiej.

Zmniejszanie stanu zapalnego

Maślan działa w przewodzie pokarmowym, ale także z jelit wchłania się do krwi i razem z krwią dociera do innych narządów. Kwas masłowy działa poprzez wiązanie się z określonymi receptorami, tzw. receptorami sprzężonymi z białkiem G. Można to zrozumieć porównując działanie receptorów do zamka, a maślanu do klucza – klucz otwiera zamek i tym samym aktywuje konkretną funkcję. Receptory dla kwasu masłowego znajdują się przede wszystkim na nabłonku jelita grubego, ale także na adipocytach (komórkach tkanki tłuszczowej) i komórkach układu odpornościowego. Połączenie receptor – maślan aktywuje szereg reakcji przeciwzapalnych, które:

· w jelicie grubym chronią przed uszkodzeniami zapalnymi,
· w tkance tłuszczowej ograniczają stan zapalny, regulują apetyt i zmniejszają ryzyko insulinooporności,
· w układzie immunologicznym regulują odpowiedź odpornościową.

Na tym jednak nie kończy się korzystne działanie maślanu.

Reguluje działanie genów

Kwas masłowy ma także możliwość regulowania procesu acetylacji i deacetylacji histonów. Nie przejmuj się trudnym określeniem, już wyjaśniam, za co odpowiedzialny jest ten mechanizm. Histony to białka, które można porównać do szpulki nici, na które nawinięte jest DNA w chromosomach. Acetylacja i deacetylacja zaś to procesy, które odpowiadają za to, jak ciasno nić (czyli DNA) jest owinięta wokół szpuli (histonów). Im luźniej nawinięta jest nić DNA na histony, tym łatwiej rozpocząć proces odczytywania informacji zawartej na konkretnych fragmentach DNA, czyli na genach.

Kwas masłowy ma zatem wpływ na to, kiedy organizm odczyta i zrealizuje funkcję zakodowaną w danym genie. Mówi się, że maślan reguluje ekspresję genów, potrafi je włączać i wyłączać, wtedy, kiedy jest to potrzebne. Tym samym reguluje procesy naprawcze, przeciwzapalne, zmniejsza ryzyko chorób cywilizacyjnych.

Wspomaga po leczeniu antybiotykiem

Maślan sprzyja prawidłowym podziałom komórek nabłonka jelita grubego, co przyspiesza jego regenerację. Proces ten jest szczególnie istotny w sytuacjach, w których dochodzi do „uderzenia” w mikrobiotę jelitową np. przez konieczne leczenie antybiotykiem. Z tego powodu, w trakcie i po zakończonym leczeniu, poza probiotykoterapią warto także zastosować suplementację maślanem.

Ogranicza stan zapalny w jelitach

Kwas masłowy to substancja szczególnie ważna dla osób, które cierpią na stany zapalne jelit (np. chorobę Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego) lub zespół jelita drażliwego. Maślan wspiera barierę jelitową poprzez trzy, uzupełniające się procesy:

· wzmocnienie połączeń ścisłych między komórkami nabłonka jelita grubego,
· wspomaganie wydzielania ochronnej warstwy śluzu, która wyściela przewód pokarmowy,
· produkcję przeciwbakteryjnych białek (tzw. peptydy przeciwdrobnoustrojowe), które ograniczają rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych.

Badania pokazują, że u osób cierpiących na choroby zapalne jelit (tzw. IBD) ilość maślanu wzrasta w okresach remisji choroby. Sugeruje się, że osoby te mogą w czasie zaostrzenia choroby cierpieć z powodu „podwójnego braku” maślanu. Z jednej strony obserwuje się mniejszą ilość drobnoustrojów wytwarzających kwas masłowy, a z drugiej zaś osoby z IBD mają mniejszą zdolność do jego wykorzystywania. W takich przypadkach również wskazana jest suplementacja.

Ogranicza ryzyko raka jelita grubego

Co sprzyja nowotworom jelita grubego? Jako dwa istotne (choć oczywiście niejedyne) czynniki wskazuje się zmniejszony poziom maślanu i dysbiozę drobnoustrojów, która wiąże się z obniżoną ilością producentów kwasu masłowego. Okazało się, że maślan może hamować patologiczne, niekontrolowane podziały komórkowe w jelicie grubym, które prowadzą do wzrostu guza. Kwas masłowy nie jest cudownym lekarstwem na nowotwór jelita grubego, ale jego odpowiedni poziom zapobiega procesom nowotworzenia.

Zmniejsza ryzyko otyłości i jej powikłań

Kwas masłowy jest niezwykle wszechstronną cząsteczką, która ma znaczenie także w procesie regulacji masy ciała. Maślan zwiększa wykorzystanie energii w komórkach i mobilizuje tkankę tłuszczową do spalania. Związek ten reguluje stężenie hormonów odpowiedzialnych za głód i sytość, stabilizuje gospodarkę glukozowo-insulinową, a także wpływa na pracę wątroby, ograniczając produkcję cholesterolu i trójglicerydów. Wszystkie te funkcje maślanu uzupełnia omówiona już wcześniej właściwość redukowania ogólnoustrojowego stanu zapalnego. Nasilony stan zapalny to zjawisko, które sprzyja rozregulowaniu apetytu i zwiększaniu masy ciała.

Kiedy zażywać maślan?

Zapotrzebowanie organizmu na maślan może być bardzo różne w zależności od sytuacji fizjologicznej, waha się od 1000 mg/dobę do nawet 10 000 mg/dobę. Większość tego zapotrzebowania jest pokrywane w wyniku fermentacji błonnika pokarmowego. Z tego powodu najłatwiejszym sposobem, by zwiększyć ilość kwasu masłowego jest uzupełnienie diety w produkty, które są źródłem naturalnego błonnika, czyli warzywa (w tym nasiona roślin strączkowych), owoce i pełnoziarniste produkty zbożowe. Taką modyfikację diety trzeba wykonać zawsze przed wprowadzeniem dodatkowej suplementacji maślanem.

W jakich sytuacjach zapotrzebowanie na maślan rośnie i kiedy warto rozważyć suplementację? Wprowadzenie suplementu z maślanem sodu (solą kwasu masłowego) bierz pod uwagę wtedy, gdy:

• w jelitach toczy się stan zapalny w wyniku zatrucia bakteryjnego, infekcji wirusem lub długotrwałego procesu chorobowego,
• wydatki energetyczne Twojego organizmu rosną z powodu choroby (nawet, gdy choroba ta nie jest związana z przewodem pokarmowym),
• doświadczasz silnego stresu, który wpływa na funkcjonowanie jelit i zaburza mikrobiotę jelitową,
• jesteś w trakcie lub po kuracji antybiotykiem,
• „dopadła” Cię biegunka podróżnych,
• chorujesz na celiakię.

Suplementację kwasem masłowym warto rozważyć także w przypadku cukrzycy typu 2, alergii, stosowania diet eliminacyjnych. Przedyskutuj z lekarzem/dietetykiem czy w Twoim przypadku takie działanie będzie wspierać zdrowienie.

Aliness Maślan Sodu 720 mg 100 kapsułek

Aliness

43,90 zł

WEGE
NATURALNY SKŁAD

chwilowo niedostępny

Aura Herbals Maślan sodu 600 mg 90 kapsułek

Aura Herbals

35,91 zł

Ibesan maślan kapsułki x 60 kapsułek

N.P.ZDROVIT SP Z O.O.

28,56 zł

Colfarm Błonnik z ananasem x 120 tabletek

ZAKŁADY FARM. COLFARM

21,76 zł

Jak stosować maślan?

Zanim wprowadzisz suplement z maślanem musisz mieć świadomość, że suplementacja nigdy nie zastąpi wewnętrznego wydzielania kwasu masłowego. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze maślan, który produkuje jelitowa mikrobiota jest wydzielany nieustannie, rytmicznie, w niewielkich ilościach. Suplementacja to zazwyczaj duży „strzał”, z wysoką dawką 1-2 razy dziennie.

Poza tym maślan pochodzenia bakteryjnego jest wydzielany w miejscu docelowym, czyli w jelicie grubym. Suplement przechodzi przez cały przewód pokarmowy i spora jego część jest wchłaniania w jelicie cienkim. Czy to oznacza, że nie warto suplementować maślanu? Nie! Większość preparatów maślanu jest kapsułkowana w specjalny sposób, by ograniczać wchłanianie w jelicie cienkim i dzięki temu pozwolić, by substancja dotarła aż jelita grubego.

W rzadkich sytuacjach szczególnych, gdy potrzebne jest mocne wsparcie jelit stosuje się także lewatywy, które zawierają większe dawki maślanu i trafiają bezpośrednio do jelita grubego.

Dawkowanie maślanu

Zazwyczaj maślan sodu stosuje się w dawkach od 500 mg do 1000 mg na dobę, w postaci 1-2 tabletek. Kwas masłowy ma bardzo dobry profil bezpieczeństwa, nie wykazuje w zasadzie żadnych skutków ubocznych. Wbrew powtarzanym w internecie mitom maślan nie wywołuje zaparć ani tycia. Można go bezpiecznie stosować nawet przez kilka miesięcy.

Suplementację maślanem warto jest połączyć z dopasowaną do potrzeb probiotykoterapią tak, by kompleksowo zadbać o odbudowanie równowagi jelitowej, czyli tzw. eubiozy.

Maślan wspomaga funkcjonowanie całego organizmu, nie tylko przewodu pokarmowego, dzięki wszechstronnemu działaniu. Jednak, jeśli cierpisz na choroby jelit to będzie to dla Ciebie jeden z ważniejszych, wspierających komfort życia suplementów.

Bibliografia:

·         Hu Liu et al, Butyrate: A Double-Edged Sword for Health?, Adv Nutr. 2018 Jan 1;9(1):21-29. doi: 10.1093/advances/nmx009.

·         Katarzyna Borycka-Kiciak et al., Butyric acid – a well-known molecule revisited, Prz Gastroenterol. 2017;12(2):83-89. doi: 10.5114/pg.2017.68342. Epub 2017 Jun 13.

·         Kendra Hodgkinson et al, Butyrate's role in human health and the current progress towards its clinical application to treat gastrointestinal disease, Clin Nutr. 2023 Feb;42(2):61-75. doi: 10.1016/j.clnu.2022.10.024. Epub 2022 Nov 2.

·         Serena Coppola et al., The Protective Role of Butyrate against Obesity and Obesity-Related Diseases, Molecules. 2021 Jan 28;26(3):682. doi: 10.3390/molecules26030682.

·         Sonia Facchin et al., Microbiota changes induced by microencapsulated sodium butyrate in patients with inflammatory bowel disease, Neurogastroenterol Motil. 2020 Oct;32(10):e13914. doi: 10.1111/nmo.13914. Epub 2020 May 31.

·         Thirza van Deuren et al, Butyrate to combat obesity and obesity-associated metabolic disorders: Current status and future implications for therapeutic use, Obes Rev. 2022 Oct;23(10):e13498. doi: 10.1111/obr.13498. Epub 2022 Jul 20.

·         Tomasz Banasiewicz et al, Determination of butyric acid dosage based on clinical and experimental studies – a literature review, Prz Gastroenterol. 2020;15(2):119-125. doi: 10.5114/pg.2020.95556. Epub 2020 Jun 8.

Barbara Dąbrowska-Górska, dietetyk z kilkunastoletnim doświadczeniem, prowadzi poradnię barbaradabrowska.pl, twórczyni podejścia Pozytywna Dietetyka. Wierzy, że najważniejszą umiejętnością dietetyka jest uważne słuchanie i holistyczne spojrzenie na podopiecznego.