Jak skutecznie leczyć zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego to choroba czynnościowa jelit, która choć nie jest niebezpieczna dla zdrowia, to silnie wpływa na Twoją jakość życia. Niestety do dziś nie udało się wskazać jednoznacznej przyczyny powstawania IBS (skrót od  angielskich słów irritable bowel syndrom). Co za tym idzie, nie ma jednej, skutecznej metody leczenia zespołu jelita drażliwego. Terapia sprowadza się do łączenia kilku metod działania i współpracy specjalistów z różnych dziedzin.

Co warto zrobić dla siebie w pierwszej kolejności? 

Zanim podpowiem Ci, jakie konkretne metody leczenia warto rozważyć i przedyskutować ze swoim lekarzem, chciałabym przekazać coś znacznie ważniejszego. Zespół jelita drażliwego zmienia Twoje życie, w sposób, który z pewnością nie jest dla Ciebie komfortowy. Dlatego najważniejsze jest, abyś stworzył/a wokół siebie wspierające Cię otoczenie.

Zbuduj zaufany zespół specjalistów 

Mimo, że IBS jest schorzeniem przewodu pokarmowego, to gastrolog nie jest jedynym specjalistą, który może Ci pomóc. Do interdyscyplinarnego zespołu należeć będą (w zależności od potrzeb) także:

• dietetyk,

• psychoterapeuta,

• psychiatra,

• trener.

Bardzo ważne jest, byś do każdej z tych osób miał/a pełne zaufanie, dlatego nie bój się szukać do skutku. Na co zwracać uwagę wybierając specjalistę?

• Czy czujesz się dokładnie wysłuchany?

• Czy specjalista patrzy na Ciebie całościowo, a nie tylko w kontekście swojej dziedziny?

• Czy specjalista ma doświadczenie w terapii zespołu jelita drażliwego?

• Czy możesz liczyć na kontakt między wizytami (np. e-mailowy), zawsze wtedy, gdy masz dodatkowe pytanie, które nie może poczekać?

• Czy w rozmowie ze specjalistą nie odczuwasz skrępowania (tematy, które będziecie poruszać są dla wielu trudne), a atmosfera wizyt jest życzliwa?

• Czy czujesz się pospieszany czy przeciwnie masz czas, by wszystko dokładnie wyjaśnić?

Przygotuj otoczenie na to, co może się z Tobą dziać 

Ból brzucha, biegunka, gazy mogą popsuć niejedną imprezę czy spotkanie rodzinne. Objawy te bywają bardzo kłopotliwe w pracy. Dlatego istotne jest byś miał/a w swoim otoczeniu przynajmniej jedną osobę, która jest świadoma Twoich dolegliwości i będzie w stanie zrozumieć, z czym się zmagasz.

IBS może wiązać się z tym, że w trakcie podróży będziesz robić częstsze postoje, spotkanie służbowe zakończy się wcześniej czy będziesz musiał/a wyjść z koncertu (nawet tego długo oczekiwanego). Jeśli obok Ciebie będzie ktoś, kto bez wahania powie „zrobimy wszystko, czego potrzebujesz, nawet jeśli wiąże się to z tym, że w tej chwili będziemy musieli wyjść do domu”, to życie z zespołem jelita drażliwego będzie łatwiejsze.

Uważaj na medycynę alternatywną 

Jako specjalista dietetyk muszę szczerze Ci przyznać, że nie potrafimy trwale wyleczyć zespołu jelita drażliwego, choć czasami, z nieznanych do końca powodów objawy wycofują się na długi czas. Ta niewiedza otwiera drogę alternatywnym metodom leczenia. Niektóre z nich będą skuteczne, inne mogą być bardzo szkodliwe (np. hydrokolonoterapia). 

Jest Ci trudno, dlatego szukasz nowych metod i sposobów łagodzenia dolegliwości – rozumiem to. Pamiętaj jednak, że środowisko jelit jest bardzo wrażliwe i nawet drobne zmiany mogą zaburzyć budowaną w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem mikrobiotę. Dlatego do nowych metod leczenia IBS podchodź bardzo krytycznie, zadawaj niewygodne pytania, szukaj informacji, konsultuj się z innymi specjalistami. Sprawdzaj, zanim zastosujesz.

Naucz się samoobserwacji 

To najważniejsza umiejętność, dzięki której to Ty sam/a sprawisz, że leczenie będzie skuteczne. Lekarz może wprowadzić nowy lek, dietetyk zmianę w diecie, a psychoterapeuta nowe techniki pracy z emocjami. Jednak to Twoje samoobserwacje będą najważniejszym elementem, który na końcu sprawi, że dana metoda znajdzie się w zbiorze „skuteczne” lub „nieskuteczne”.

Bardzo dobrym nawykiem osób z zespołem jelita drażliwego jest prowadzenie dziennika, w którym możesz notować:

• objawy i ich nasilenie,

• dietę i jej wpływ na objawy,

• ilość i jakość snu,

• nastrój,

• przyjmowane leki i suplementy,

• inne objawy współtowarzyszące np. migrenę czy częstomocz,

• wszystko to, co zwraca Twoją uwagę.

Taki dziennik to ogromna pomoc dla każdego specjalisty. Dzięki niemu dużo łatwiej jest zauważyć zależności między konkretnym działaniem leczniczym a objawami, ale także między stresem czy snem, które mają istotny wpływ na IBS.

Leczenie zespołu jelita drażliwego 

W tej części artykułu omówię najpopularniejsze, sprawdzone metody leczenia IBSu, ale też wspomnę o elementach związanych ze stylem życia, bo jednego od drugiego nie da się oddzielić. Musisz pamiętać, że samo stosowanie leków nie przyniesie efektu, jeśli nie zmienisz tego, co jesz, ile się ruszasz, jak śpisz. Zobacz, co przyniesie Ci ulgę w zespole jelita drażliwego.

Leki rozkurczowe 

Leki rozkurczowe rozluźniają mięśnie gładkie, które otaczają jelita. Ich nieskoordynowane i gwałtowne skurcze wywołują ból brzucha. Lek rozkurczowy to lek objawowy, który nie leczy, ale w danym momencie może poprawić jakość życia. Preparat z tej grupy będziesz przyjmować wtedy, gdy nasilone objawy bólowe mogą utrudnić Ci normalne funkcjonowanie. W Polsce najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi w lekach rozkurczowych są:

• mebeweryna (np. Duspatalin),

• hioscyna (np. Buscopan, Scopolan),

• drotaweryna (np. No-spa, Spastyna).

Loperamid 

Loperamid, znany Ci pod handlowymi nazwami takimi jak Laremid, Stoperan, Imodium to kolejny lek objawowy. Lek ten stosuje się w biegunkowej postaci zespołu jelita drażliwego w celu zmniejszenia nasilenia biegunki. Jego działanie sprowadza się do hamowania perystaltyki jelit i zwiększania wchłaniania wody z treści jelitowej. Loperamid nie leczy IBS, a jedynie ogranicza jeden z jego objawów.

Antybiotykoterapia (przy współistniejącym SIBO) 

Część osób z zespołem jelita drażliwego cierpi także na SIBO, czyli zaburzenia mikrobioty w jelicie cienkim. Jelito cienkie nie jest miejscem sterylnym, ale ilość mikroorganizmów, które je zamieszkują jest znacznie mniejsza niż w jelicie grubym. Niestety, gdy w wyniku np. nieprawidłowej perystaltyki czy infekcji przewodu pokarmowego dochodzi do rozrostu lub zmiany składu mikrobioty jelita cienkiego, to wtedy objawy zespołu jelita drażliwego znacząco się nasilają. Pojawiają się częstsze biegunki, uciążliwe wzdęcia, gazy i przelewanie. 

SIBO można stwierdzić przy pomocy wodorowego testu oddechowego z zastosowaniem glukozy lub laktulozy.

Jeśli wraz z lekarzem potwierdzisz występowanie SIBO to prawdopodobnie zostanie Ci zaproponowana antybiotykoterapia ryfaksyminą α, którą być może znasz pod handlową nazwą Xifaxan. To antybiotyk, który działa miejscowo w przewodzie pokarmowym, nie jest to antybiotyk ogólnoustrojowy. Ryfaksyminą α nie zaburza składu mikrobioty, a jedynie wpływa na szkodliwe bakterie.

Błonnik rozpuszczalny w leczeniu IBS-C (postać zaparciowa) 

W leczeniu zespołu jelita drażliwego, w którym dominującym objawem są zaparcia pomocne jest wprowadzenie błonnika pokarmowego rozpuszczalnego w wodzie. Błonnik pokarmowy to grupa substancji roślinnych, które nie są trawione przez ludzki przewód pokarmowy, ale mimo to spełniają szereg ważnych funkcji (regulują perystaltykę, ograniczają wchłanianie cholesterolu, stanowią pożywkę dla mikrobioty jelitowej). Błonnik dzieli się na rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie. Dlaczego to właśnie błonnik rozpuszczalny pomaga w zespole jelita drażliwego? 

Ten rodzaj błonnika w jelitach wchłania płyny, żeluje i zwiększa objętość masy pokarmowej. Dodatkowo delikatnie pobudza perystaltykę i ukrwienie jelit. Wiąże także nadmiar kwasu solnego w żołądku, co może łagodzić dolegliwości z górnej części przewodu pokarmowego. To wszystko sprawia, że w zespole jelita drażliwego z dominującymi zaparciami zastosowanie błonnika pokarmowego rozpuszczalnego w wodzie sprawia, że reguluje się rytm wypróżnień, a sama defekacja staje się mniej bolesna i bardziej komfortowa. 

Ten rodzaj błonnika możesz przyjmować w formie suplementu (w dawce od 10 do 25 g), a także wraz z żywnością. Szukaj preparatów z babką jajowatą, lancetowatą lub płesznik. Do diety wprowadź otręby owsiane oraz większą ilość świeżych warzyw i owoców.

Leki przeciwdepresyjne

Wiele wskazuje na to, że jednym z najważniejszych mechanizmów powstawania zespołu jelita drażliwego są nieprawidłowe relacje na osi mózg-mikrobiota-jelita, które związane są między innymi z nieprawidłowym wydzielaniem serotoniny w jelitach. Bo to właśnie w jelitach zlokalizowane jest aż 95% tego neuroprzekaźnika.

Dlatego lekarz, by przynieść Ci ulgę może zaproponować leczenie lekami przeciwdepresyjnymi z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD) lub selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Leczenie stosuje się w najniższej możliwej dawce, przez minimum 4-12 tygodnie. Jeśli poczujesz się lepiej, to terapia może być przedłużona. Leczenie przeciwdepresyjne dodatkowo może uzupełniać psychoterapia.

Psychoterapia i zarządzanie stresem 

Czy wiesz, że według badań nawet 50-80% osób z zespołem jelita drażliwego odczuwa zależność między nasileniem objawów a stresem. Niektórzy badacze określają to wręcz jako „drażliwy mózg”, podkreślając w ten sposób ogromne znaczenie komunikacji na linii jelito-mózg, a także mikrobiota-jelito-mózg. Stres wpływa na perystaltykę jelit, ich przepuszczalność i aktywność wydzielniczą. Reakcja na napięcie wywołuje zmiany w reakcji odpornościowej jelit, to zaś stymuluje układ nerwowy, neurony obwodowe i wpływa na mikrobiotę. 

Musisz pamiętać, że układ pokarmowy jest miejscem kontaktu z ogromną ilością czynników zewnętrznych, dlatego każda niepokojąca reakcja w jelitach wzbudza od razu alarm w mózgu. To z jelit mogą do organizmu dostawać się groźne patogeny czy mikroorganizmy. W zespole jelita drażliwego ta reakcja bywa nadmierna.

Podkreśla się, że stres pobudza IBS, ale sam IBS również nasila stres, dlatego tak ważna jest nauka skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem. W łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego bardzo dobrze sprawdza się terapia poznawczo-behawioralna, która skupia się na pogłębieniu umiejętności uważności, samoobserwacji, ale też sprawczości w regulacji emocji. Ten rodzaj terapii wiąże się z pracą własną i nauką wielu, różnych strategii radzenia sobie z napięciem. Im szerszy wachlarz narzędzi, tym łatwiej jest odpowiednio zareagować na daną emocję, która może nasilać stres.

Leczenie IBS może wspierać także hipnoterapia czy terapia typu biofeedback, która pozwala obserwować jakie zmiany fizjologiczne, które zachodzą w organizmie w czasie relaksacji. Dzięki temu łatwiej jest się nauczyć zmniejszania napięcia psychicznego.

Dieta FODMAP 

Dieta FODMAP jest jedną z najskuteczniejszych interwencji żywieniowych w zespole jelita drażliwego, choć nie ma w niej nic „magicznego”. Jej główną zasadą jest wyeliminowanie drażniących jelito związków, takich, które nasilają fermentację i tym samym mogą nasilać ból, wzdęcia czy zmiany rytmu wypróżnień. W pierwszym etapie diety FODMAP eliminuje się między innymi:

• pszenicę,

• żyto,

• jęczmień,

• produkty mleczne z laktozą,

• owoce o wysokiej zawartości fruktozy (np. jabłka, winogrona, gruszki),

• cebulę i czosnek,

• kalafior,

• szparagi

• miód,

• pistacje,

• migdały.

Bardzo ważne jest, by zrozumieć, że dieta FODMAP nie powinna być powodem do długotrwałej eliminacji powyższych produktów. Produkty drażniące usuwa się po to, by „uspokoić” jelito, a potem pojedynczo wprowadzać wyeliminowaną żywność, by zobaczyć jak na nią reagujesz. 

Szczególnie ważne jest prowadzenie dzienniczka żywieniowego w fazie rozszerzania diety. Końcowym efektem diety FODMAP ma być indywidualna lista produktów tolerowanych i nietolerowanych, która dla każdego będzie inna. Błędem jest przedłużanie fazy eliminacyjnej, bo może to prowadzić do niedoborów pokarmowych.

Probiotyki 

Z definicji probiotyki to mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. Probiotyki są niezwykle obiecującym kierunkiem leczenia zespołu jelita drażliwego. Jednak nie każdy probiotyk będzie tak samo pomocny. Warto stawiać na te preparaty, które zawierają szczepy bakterii o udowodnionym, korzystnym wpływie na przebieg IBS. Należą do nich między innymi:

• Bifidobacterium bifidum MIMBb75,

• Bifidobacterium infantis 35624,

• Bifidobacterium lactis,

• Lactobacillus acidophilus SDC 2012, 2013,

• Lacidobacillus plantarum 299v,

• Saccharomyces boulardii CNCM I-745.

Pamiętaj, by probiotyk dobierać w porozumieniu z lekarzem. Bardzo ważne jest także odpowiednie przechowywanie preparatu (zgodnie z zaleceniami producenta), a także niepopijanie go gorącymi płynami tak, by zwiększyć szansę na przeżycie jak największej ilości korzystnych mikroorganizmów.

Istnieje też możliwość doboru indywidualnej probiotykoterapii na bazie badania mikrobioty kału. Dzięki temu otrzymasz preparat dopasowany ściśle do Twoich potrzeb.

Olejek z mięty pieprzowej

Z pewnością nie raz słyszałeś/aś, że na niestrawność pomaga mięta. Faktycznie, olejek z mięty pieprzowej działa rozkurczowo rozluźniając mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Musisz mieć jednak świadomość, że choć wyniki badań są obiecujące i wskazują, że działanie olejku jest skuteczniejsze od placebo, to wartościowych badań na ten temat jest niewiele. Olejek z mięty pieprzowej działa doraźnie i może łagodzić ból oraz dyskomfort, choć niektóre badania wskazują, że jego działanie może się utrzymywać także po zakończeniu terapii. 

Skuteczność olejku w dużej mierze zależy od zawartości czystego olejku miętowego w kupionym preparacie. Rekomendowana dawka wynosi 180-225 mg olejku miętowego dwa razy na dobę. 

Jednym z najczęściej obserwowanych efektów ubocznych leczenia był refluks żołądkowo-przełykowy, który prawdopodobnie wynika z rozluźnienia dolnego zwieracz przełyku pod wpływem olejku z mięty pieprzowej.

Aktywność fizyczna i sen 

Elementy związane ze stylem życia są często ignorowane w terapii IBS, a tymczasem badania pokazują, że umiarkowana aktywność fizyczna (np. joga) może być równie skuteczna, jak stosowanie diety FODMAP. Do zalecanych forma aktywności fizycznej zaliczają się także szybki marsz czy średnio-intensywny bieg. W badaniach podkreśla się, że pozytywny efekt ćwiczeń polegający na zmniejszenie dolegliwości utrzymuje się długoterminowo.

W zespole jelita drażliwego często obserwuje się także zaburzenia snu. Mogą one dotyczyć nawet 38% chorych. Niewystarczająca ilość snu, o niskiej jakości wpływa na nasilenie objawów IBS. Jeśli masz problemy ze snem nie czekaj dłużej, tylko skonsultuj się z neurologiem, który pokaże Ci jak najlepiej zadbać o ten obszar życia.

Trzymam kciuki, by udało Ci się znaleźć najskuteczniejsze metody leczenia.

Bibliografia:

• Ben Wang, Ruqiao Duan, Liping Duan, Prevalence of sleep disorder in irritable bowel syndrome: A systematic review with meta-analysis, Saudi J Gastroenterol. May-Jun 2018;24(3):141-150. doi: 10.4103/sjg.SJG_603_17.

• Anna Pietrzak, Barbara Skrzydło-Radomańska, Agata Mulak, Michał Lipiński, Ewa Małecka-Panas, Jarosław Reguła, Grażyna Rydzewska, Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego, Gastroenterology Rev. 2018l 13(4):167-196.

• Bruno K Rodiño-Janeiro, María Vicario, Carmen Alonso-Cotoner, Roberto Pascua-García, Javier Santos, A Review of Microbiota and Irritable Bowel Syndrome: Future in Therapies, Adv Ther. 2018 Mar;35(3):289-310. doi: 10.1007/s12325-018-0673-5. Epub 2018 Mar 1.

• Magdy El-Salhy, Doris Gundersen, Diet in irritable bowel syndrome, Nutr J. 2015 Apr 14;14:36. doi: 10.1186/s12937-015-0022-3.

• Emma Altobelli, Valerio Del Negro, Paolo Matteo Angeletti, Giovanni Latella, Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis, Nutrients. 2017 Aug 26;9(9):940. doi: 10.3390/nu9090940.

• Geoffrey C Wall, Ginelle A Bryant, Michelle M Bottenberg, Erik D Maki, Andrew R Miesner, Irritable bowel syndrome: a concise review of current treatment concepts, World J Gastroenterol. 2014 Jul 21;20(27):8796-806. doi: 10.3748/wjg.v20.i27.8796.

• Hong-Yan Qin, Chung-Wah Cheng, Xu-Dong Tang, Zhao-Xiang Bian, Impact of psychological stress on irritable bowel syndrome, World J Gastroenterol. 2014 Oct 21;20(39):14126-31. doi: 10.3748/wjg.v20.i39.14126.

Barbara Dąbrowska-Górska, dietetyk z kilkunastoletnim doświadczeniem, prowadzi poradnię barbaradabrowska.pl, twórczyni podejścia Pozytywna Dietetyka. Wierzy, że najważniejszą umiejętnością dietetyka jest uważne słuchanie i holistyczne spojrzenie na podopiecznego.