Odkrycie penicyliny prawie 100 lat temu niewątpliwie odmieniło oblicze medycyny i uratowało niezliczoną ilość żyć. Również dzisiaj, antybiotyki stanowią bardzo ważną grupę leków. Żeby bezpiecznie i skutecznie je stosować, należy posiadać o nich podstawową wiedzę.

Kiedy stosujemy antybiotyki?

Najważniejszy fakt, który powinien o tych lekach wiedzieć każdy, jest taki, że antybiotyki stosuje się tylko w przypadku infekcji bakteryjnych. Na infekcje wirusowe antybiotyki nie tylko w ogóle nie pomagają, a mogą zaszkodzić. Antybiotyków nie stosuje się więc na grypę, przeziębienie, czy katar alergiczny.

Antybiotyki atakują pewne struktury komórek bakterii, a te są zbudowane zupełnie inaczej niż kom. grzybów, roślin i zwierząt. Nie wspominając o wirusach, które w ogóle nie mają budowy komórkowej.

Jak stosujemy antybiotyki?

Żeby antybiotyk mógł skutecznie zwalczać bakterie musimy utrzymywać w organizmie odpowiednie stężenie leku, przez wystarczająco długi czas. To znaczy, że bardzo ważne jest regularne dawkowanie. Jeśli lekarz zaleci antybiotyk trzy razy dziennie, oznacza to, że przyjmujemy go co 8 godzin, a nie rano, popołudniu i wieczorem. Np. jedna dawka o godz. 7, 15 i 23. Dwa razy dziennie oznacza co 12 godzin, np. o 8 i 20. Antybiotyk należy stosować tak długo, jak zaleci lekarz - zazwyczaj całe opakowanie. Nie wolno przerywać terapii wcześniej, nawet gdy pacjent poczuje się lepiej. To grozi przetrwaniem najsilniejszych bakterii i nawrotem choroby. Wtedy w organizmie namnożą się bakterie odporne na dany antybiotyk, lub całą grupę tych leków.

Pamiętajmy też, że każdy lek popijamy odpowiednią ilością (najlepiej szklanką) wody. Nie wolno leków popijać mlekiem, sokami, herbatą, czy kawą. Może to albo zmniejszyć, albo wręcz nasilić działanie leku.

Czy probiotyk jest zawsze potrzebny?

Jeśli lekarz sam nie zaleci, to farmaceuta realizując receptę na lek tego typu, zazwyczaj sam zaproponuje probiotyk. Dzieje się tak dlatego, że antybiotyki zwalczają nie tylko chorobotwórcze bakterie, ale także te pożyteczne, wręcz niezbędne, które żyją w naszych jelitach. Zniszczenie tych mikroorganizmów prowadzi do zaburzeń jelitowych, czy niedoborów witamin. A może też grozić poważną infekcją jelit. 

Każdy organizm jest inny. Niektóre osoby mogą nie potrzebować probiotyku do odbudowy flory bakteryjnej jelit. Zwłaszcza jeśli są zdrowe, aktywne fizycznie i zdrowo się odżywiają. Pomaga w tym dieta bogata w warzywa (zawierają cenny dla bakterii jelitowych błonnik), produkty pełnoziarniste, czy fermentowane (kiszonki, jogurty, kefir). Ale czasem to może nie wystarczyć.

W przypadku osób mających inne problemy zdrowotne (zwłaszcza choroby jelit), osób starszych i dzieci antybiotykoterapia wiąże się z dużym ryzykiem zaburzeń przewodu pokarmowego. Dlatego antybiotyki stosujemy w uzasadnionych przypadkach, a probiotyk może okazać się cennym dodatkiem do terapii. 

Probiotyk zazwyczaj zawiera odpowiednio dobrane szczepy mikroorganizmów w bardzo dużej ilości. Dużo większej, niż w wymienionych produktach żywnościowych. Czasem takie preparaty mogą zawierać dodatki ułatwiające rozwój pożytecznym bakteriom tzw. prebiotyki. Wtedy mówimy o synbiotyku (prebiotyk + probiotyk = synbiotyk).

Antybiotyk a chemioterapeutyk

W ulotkach niektórych leków przeciwbakteryjnych możemy spotkać słowo "chemioterapeutyk". Nie ma ono nic wspólnego z chemioterapią przeciwnowotworową. Termin antybiotyk jest zarezerwowany dla substancji przeciwbakteryjnej pochodzenia naturalnego, np. penicylina została wyizolowana z pleśni z rodzaju Pędzlak (po łac. Penicyllium). Chemioterapeutyki działają podobnie do antybiotyków, ale są otrzymywane całkowicie syntetycznie - nie mają odpowiedników w przyrodzie. Należą do nich np. składniki preparatów Bactrim, Biseptol. Zarówno antybiotyki, jak i chemioterapeutyki mają swoje wskazania i działania uboczne. Wybór odpowiedniego leku zależy od sytuacji i stanu pacjenta. 

Najważniejsze informacje

Antybiotyki stosuje się tylko w infekcjach bakteryjnych, ściśle wg. wskazań lekarza lub farmaceuty. Bardzo ważne są odpowiednie dawkowanie i czas terapii. Stosując antybiotyk warto rozważyć zakup probiotyku. Wszelkie wątpliwości wyjaśni lekarz lub farmaceuta, z którymi warto porozmawiać.

Literatura:

C. Magalhães, M. Lima , P. Trieu-Cuot, P. Ferreira, To give or not to give antibiotics is not the only question, Lancet Infect Dis. 2021, 21 : e191-e201. doi:10.1016/S1473-3099(20)30602-2

Z.A. Kwiatkowski, Z. Markiewicz, Bakterie antybiotyki lekooporność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2011.

E. Mazur, Założenia racjonalnej antybiotykoterapii, Medycyna Rodzinna 2/2002, s. 89-92.

A. Jelińska, I. Muszalska, M. Zając, Chemia leków z elementami chemii medycznej dla studentów farmacji i farmaceutów, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznań 2018.

O autorze

dr n. farm. Sebastian Lijewski 

Absolwent i były pracownik Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Naukowiec, farmaceuta, szczęśliwy tata. Nauczyciel akademicki oraz badacz zajmujący się poszukiwaniem nowych leków. Współautor kilkunastu publikacji naukowych z dziedziny chemii medycznej i nanotechnologii. 

Popularyzator rzetelnej wiedzy na temat zdrowia, medycyny, nauki i rodzicielstwa. Autor bloga Tata Farmaceuta, w którym stara się wykorzystać doświadczenie naukowca, aby pomóc innym odnaleźć się w informacyjnym szumie.