Kleszcze - jak się chronić, jak usuwać i dlaczego warto się zaszczepić

Kleszcze - małe pajęczaki, które mogą zagrozić Twojemu zdrowiu

Kleszcze to niewielkie pajęczaki, których rozmiar zwykle nie przekracza 2-5 mm. Choć są tak małe, mogą przenosić poważne choroby zakaźne, które zagrażają zdrowiu i życiu człowieka. W Polsce najczęściej problemem są dwie choroby przenoszone przez kleszcze: kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) oraz borelioza. Kleszcze aktywne są głównie od wczesnej wiosny do późnej jesieni, ale w cieplejszych latach mogą pojawiać się także zimą, co jest szczególnie niebezpieczne.

Kleszcze preferują wilgotne, zalesione oraz trawiaste tereny - to właśnie tam najczęściej dochodzi do kontaktu z nimi. Ich aktywność jest silnie zależna od temperatury i wilgotności - przy łagodniejszych zimach populacja kleszczy rośnie, co zwiększa ryzyko ugryzień.

Jak rozpoznać ugryzienie kleszcza?

Jednym z największych wyzwań jest fakt, że ugryzienie kleszcza często pozostaje niezauważone. Dzieje się tak dlatego, że ślina kleszcza zawiera substancje znieczulające oraz przeciwzapalne, które blokują odczuwanie bólu i świądu. Kleszcz przyczepia się do skóry i może pozostać tam nawet kilka dni, wysysając krew i powiększając swój rozmiar.

Najczęściej można go znaleźć w trudno dostępnych miejscach, takich jak:

• za uszami,

• w zgięciach łokci i kolan,

• pod pachami,

• na karku i szyi,

• w pachwinach.

Dlatego po każdej wizycie na łonie natury, zwłaszcza w lesie, na łące czy w wysokiej trawie, warto dokładnie obejrzeć całe ciało, ze szczególną uwagę na te okolice.

Środki odstraszające kleszcze - skuteczna ochrona zaczyna się od Ciebie

Pierwszą linią obrony przed ugryzieniami jest odpowiedni ubiór - najlepiej długie spodnie, koszule z długim rękawem oraz zamknięte buty. Jednak sama odzież nie zapewni pełnej ochrony, dlatego warto stosować środki odstraszające - repelenty.

W aptekach dostępne są preparaty zawierające różne substancje aktywne, które skutecznie odstraszają kleszcze:

•  DEET (N,N-dietylo-m-toluamid) - jedna z najskuteczniejszych substancji, chroniąca przez kilka godzin, szczególnie w stężeniach 30-50%,

•  Ikarydyna - bezpieczna dla osób o wrażliwej skórze, kobiet w ciąży i dzieci; skuteczna i długo działająca,

•  IR3535 - substancja o umiarkowanej skuteczności, bezpieczna dla najmłodszych i kobiet w ciąży,

•  Citriodiol (olejek z eukaliptusa cytrynowego) - naturalna alternatywa, choć o krótszym czasie działania.

Podczas stosowania repelentów należy pamiętać, aby nanosić je zgodnie z zaleceniami producenta, na odsłoniętą skórę i ubrania, unikać kontaktu ze śluzówkami i oczami oraz po powrocie do domu dokładnie umyć skórę.

Jak prawidłowo usunąć kleszcza?

Usunięcie kleszcza jest kluczowe, by zminimalizować ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi przez te pajęczaki. Prawidłowa technika to podstawa:

1.   Przygotuj odpowiednie narzędzie - najlepiej specjalną pęsetę o cienkich, długich końcówkach lub kleszczołapkę dostępną w aptekach.

2.   Chwyć kleszcza możliwie jak najbliżej skóry, uważając, aby nie ściskać odwłoka, co mogłoby wypchnąć zakażoną ślinę do rany.

3.   Delikatnie i powoli wyciągnij kleszcza ruchem prostym do góry lub lekko obrotowym, unikając gwałtownych ruchów.

4.   Nie smaruj kleszcza tłuszczem, alkoholem ani olejkami - takie działanie może spowodować, że kleszcz zacznie się dusić i zwymiotuje zakażoną ślinę do rany, zwiększając ryzyko zakażenia.

5.   Nie wykręcaj ani nie szarp gwałtownie - ryzykujesz urwanie odwłoka i pozostawienie części kleszcza w skórze, co może prowadzić do stanów zapalnych.

6.   Po usunięciu dokładnie zdezynfekuj miejsce ukłucia.

Jeśli fragment kleszcza pozostanie w skórze lub miejsce wkłucia zacznie się zaczerwieniać, ropieć lub być bolesne, konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem.

Obserwacja po ugryzieniu - kiedy zacząć się niepokoić?

Po ugryzieniu kleszcza ważne jest, by przez kilka tygodni bacznie obserwować miejsce wkłucia i swój stan zdrowia. Pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem boreliozy jest rumień wędrujący - czerwona plama, która pojawia się od 3 do 30 dni po ugryzieniu i stopniowo się powiększa, często mając jaśniejszy środek (tzw. efekt „oko byka”). Rumień ten nie boli i zwykle nie swędzi, choć czasem towarzyszyć mu może lekki dyskomfort.

Pojawienie się rumienia jest sygnałem do natychmiastowej konsultacji z lekarzem, ponieważ wymaga wdrożenia odpowiedniej antybiotykoterapii.

Inne objawy mogące wskazywać na zakażenie to:

• gorączka, dreszcze, osłabienie,

• bóle mięśni i stawów,

• bóle głowy, sztywność karku, światłowstręt,

• powiększenie węzłów chłonnych,

• zaburzenia neurologiczne, takie jak drętwienia, mrowienia, problemy z równowagą lub widzeniem.

Pojawienie się któregokolwiek z tych symptomów wymaga niezwłocznej wizyty u lekarza.

Kiedy i dlaczego warto skontaktować się z lekarzem?

Konsultacja z lekarzem jest szczególnie wskazana, gdy:

• kleszcz był przyczepiony dłużej niż 24 godziny,

• usunięcie było trudne lub niepełne,

• w miejscu ukłucia pojawił się rumień lub inne niepokojące zmiany skórne,

• występują objawy ogólne, takie jak gorączka czy bóle mięśni,

• ugryziona osoba jest dzieckiem, osobą starszą lub z osłabioną odpornością,

• ugryzienie miało miejsce na terenach wysokiego ryzyka występowania chorób przenoszonych przez kleszcze, np. Warmia, Mazury, Podlasie, Bieszczady.

Lekarz może w takich sytuacjach zlecić odpowiednie badania, zalecić profilaktyczne podanie antybiotyku lub skierować na szczepienie ochronne.

Choroby przenoszone przez kleszcze

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, która może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, takich jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Występuje przede wszystkim na północno-wschodnich obszarach Polski. Objawy rozwijają się dwufazowo: początkowo przypominają grypę (gorączka, bóle mięśni i głowy), po kilku dniach mogą pojawić się objawy neurologiczne. Nie ma specyficznego leczenia przeciwwirusowego - terapia jest objawowa, co podkreśla znaczenie profilaktyki.

Borelioza to choroba bakteryjna wywoływana przez bakterie Borrelia. Może przebiegać przewlekle, atakując skórę, stawy, serce i układ nerwowy. Najwcześniejszym objawem jest rumień wędrujący, ale borelioza może także rozwijać się bez widocznych zmian na skórze. Wymaga długotrwałego leczenia antybiotykami. Nieleczona borelioza prowadzi do poważnych, nieodwracalnych powikłań.

Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu - najlepsza forma ochrony

Szczepienie jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania KZM. Szczególnie zalecane jest osobom mieszkającym lub przebywającym na terenach endemiczych oraz tym, którzy często spędzają czas na świeżym powietrzu, np. leśnikom, turystom, myśliwym czy działkowcom.

Schemat szczepienia obejmuje trzy dawki:

• pierwsza dawka,

• druga dawka po 1-3 miesiącach,

• trzecia dawka po 5-12 miesiącach.

Aby utrzymać ochronę, dawki przypominające podaje się co 3-5 lat. Szczepionka jest bezpieczna i dobrze tolerowana.