Tabletki antykoncepcyjne, rodzaje tabletek

Na Wasze pytania odpowiada mgr. farm Justyna Habas, prowadząca blog i profil na instagramie MAGISTRA.PIGULARKA.

Wśród hormonalnych metod antykoncepcji możemy wyróżnić doustne tabletki antykoncepcyjne, będące najbardziej popularnym wyborem wśród polskich pacjentek. Decyzję o przepisaniu odpowiedniego dla pacjentki preparatu opiera się na indywidualnych preferencjach, wywiadzie medycznym zebranym podczas badania lekarskiego, innych korzyściach niezwiązanych z ochroną przed ciążą (takich jak terapia trądziku czy nieregularne miesiączki). Na podstawie tych czynników specjalista może przepisać tabletki:

Tabletki antykoncepyjne jednoskładnikowe -

zawierające jedynie komponent gestagenowy (dezogestrel bądź drospirenon). Są one odpowiednie dla pacjentek, dla których stosowanie pochodnych estrogenowych jest niewskazane.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe -

w składzie znajdziemy pochodną gestagenu i estrogenu

Wyróżniamy również preparaty jednofazowe, w których wszystkie tabletki w opakowaniu mają tę samą dawkę hormonów oraz wielofazowe, gdzie ta dawka się zmienia, naśladując naturalny cykl miesiączkowy.

Działanie antykoncepcyjne tych preparatów opiera się w głównej mierze na hamowaniu owulacji, zmniejszeniu grubości endometrium oraz zagęszczeniu śluzu szyjkowego, tak aby utrudnić plemnikom przedostanie się do jajeczka.

Tabletki antykoncepcyjne skutki uboczne

Działania niepożądane mogą się pojawić w trakcie stosowania antykoncepcji doustnej. Najczęściej dotyczą one pierwszych miesięcy stosowania antykoncepcji hormonalnej i objawiają się bólami głowy i piersi, nudnościami, zaburzeniami gastrycznymi, wahaniami nastroju. Jeśli te skutki uboczne nie ustępują, pacjentka powinna zgłosić się do lekarza celem zmiany preparatu. 

Antykoncepcja hormonalna podwyższa również nieznacznie ryzyko wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej. Dobrze, żeby pacjentka miała na uwadze takie niepokojące objawy jak ból, obrzęk i zaczerwienienie nóg, duszności, kaszel, silne bóle głowy. Te objawy stanowią istotne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia dla osoby stosującej antykoncepcję hormonalną i wskazane jest, aby odstawić stosowany lek i zgłosić się w trybie pilnym do lekarza.

Odstawienie tabletek antykoncepcyjnych - skutki uboczne

Zaprzestanie stosowania pigułek antykoncepcyjnej może chwilowo wpłynąć na gorsze samopoczucie pacjentki i manifestować się różnymi objawami. Na szczęście to mija, tak samo, jak organizm przyzwyczajał się do codziennej dawki hormonów, musi teraz przestawić się na funkcjonowanie bez nich.

Przez ten czas mogą pojawiać się zaburzenia cyklu miesiączkowego. Mogą występować plamienia, nieregularne krwawienia bądź ich brak. Pacjentka może mieć też problemy związane z kondycją włosów i skalpu. Skóra głowy może się nadmiernie przetłuszczać, a włosy wypadać. Może pojawić się trądzik. Osoba odstawiająca tabletki antykoncepcyjne może również się skarżyć na wahania nastroju.

Co zrobić, jeśli zapomnę przyjąć tabletki?

W takim wypadku warto sięgnąć po ulotkę swojego preparatu antykoncepcyjnego. Są one również dostępne w Internecie. Pominięciem tabletki jest nieprzyjęcie jej w danym przedziale czasowym (w przypadku tabletki dwuskładnikowych ta przerwa nie może być dłuższa od 12 godzin, minipigułki). W przypadku zwymiotowania bądź biegunki

Tabletki antykoncepcyjne a trądzik

Czasami prócz ochrony przed zajściem w ciążę, tabletki antykoncepcyjne są wykorzystywane w terapii trądziku. Niektóre gestageny wykazują efekt antyandrogenny, co wpływa pozytywnie na stan skóry

Czasami, pojawienie się bądź nasilenie trądziku może mieć związek z przyjmowaniem tabletek antykoncepcyjnych. Zwłaszcza w przypadku przyjmowania tabletki jednoskładnikowej, gdzie brak jest komponentu estrogenowego, który ma odwrotne działanie do męskich androgenów - redukcja wydzielania sebum i zmian zapalnych na skórze. 

Czy trzeba robić przerwę na krwawienie z odstawienia tabletek antykoncepcyjnych?

Nie. Można połączyć opakowania antykoncepcji hormonalnej, by uniknąć lub przesunąć w czasie krwawienie z odstawienia. Projektując tabletki hormonalne, starano się, aby schemat stosowania ich przypominał cykl miesiączkowy. Obmyślono to z przyczyn psychologicznych, społecznych, a nawet religijnych. Z medycznego punktu widzenia ta przerwa nie ma jednak uzasadnienia. Zaczęły powstawać preparaty, gdzie krwawienie z odstawienia może występować co kwartał. Bezpieczeństwo takich środków antykoncepcyjnych i zauważenie, że nie wpływa to na skuteczność ochrony przed ciążą doprowadziły do stanowiska, że nie jest potrzebna przerwa między opakowaniami. Również zasługującym na uwagę benefitem jest fakt, że pacjentka unika dolegliwości związanych z krwawieniem z odstawienia. 

Należy liczyć się z tym, że rezygnacja z przerwy nie jest jednak rekomendowana przez producentów środków antykoncepcyjnych (choć jest ona dopuszczalna). Bierze się to z ryzyka wystąpienia krwawienia śróidcyklicznego bądź plamienia. Nie ma to oczywiście wpływu na skuteczność antykoncepcji, ale może być to dla pacjentki niewygodne. 

Co robić, jeśli krwawienie z odstawienia tabletek antykoncepcyjnych nie wystąpi?

Przede wszystkim nie ma reguły, aby krwawienie z odstawienia występowało zawsze w tym samym czasie. Zwłaszcza przy pierwszych miesiącach stosowania leku, takie sytuacje mogą mieć miejsce i nie należy panikować. Takie krwawienie może w ogóle nie wystąpić i zwykle nie oznacza to ciąży. Przy przyjmowaniu kolejnego blistra czasami wystąpi wtedy słabe plamienie. 

Jeśli incydent braku krwawienia z odstawienia pojawi się więcej niż dwa razy pod rząd, a ciąża została wykluczona (dobrze jest wykonać test beta HCG z krwi), to pacjentka powinna zgłosić się do lekarza. 

Tabletki antykoncepcyjne ograniczają przyrost błony śluzowej endometrium, która obkurcza się podczas krwawienia. Niektóre preparaty mogą tak silnie hamować przyrost endometrium u stosującej antykoncepcję hormonalną, że nie wystąpi krwawienie z odstawienia. Wtedy w porozumieniu z pacjentką może być przepisany inny preparat lub gdy istnieje taka możliwość zmniejsza się dawkę. 

Tabletki antykoncepcyjne a tycie

Nie ma badań potwierdzających, że tabletki antykoncepcyjne wpływają na przyrost wagi. Zastrzyk antykoncepcyjny uważa się za metodę, gdzie podejrzewa wpływ preparatu na wzrost masy ciała

Najczęstszym powodem wzrostu wagi u osoby stosującej antykoncepcję hormonalną jest zatrzymanie się wody w organizmie, a nie faktyczne odkładanie się tkanki tłuszczowej w organizmie.

Mając jednak na uwadze, że każdy pacjent inaczej reaguje na leki, w przypadku podejrzenia, że tabletki faktycznie wywołały nadmierny przyrost masy, należy skontaktować się z lekarzem prowadzącym w celu zmiany preparatu antykoncepcyjnego. U niektórych osób dobranie odpowiedniego środka antykoncepcyjnego to kwestia testowania różnych składów tabletek bądź innych metod - trzeba uzbroić się w cierpliwość. Również odstawiając tabletki antykoncepcyjne, pacjentka może się borykać z chwilowym przyrostem wagi - mogą nastąpić zmiany w apetycie, zatrzymanie wody w organizmie. 

Należy pamiętać, że bez względu na stosowanie antykoncepcji hormonalnej, kobiety w okresie reprodukcyjnym będą u siebie obserwować przyrost masy ciała. Jest to też mocno związane z stylem życia prowadzonym przez pacjentkę, jak wygląda jej dieta, aktywność fizyczna oraz nawyki żywieniowe.

Czy trzeba wykonać badania lekarskie przed rozpoczęciem stosowania tabletek antykoncepcyjnych? 

Często pacjentki narzekają, że nie zostały im zlecone badania krwi na poziom hormonów płciowych we krwi, które miałyby pomóc w dobraniu odpowiedniego preparatu. Tabletek nie przepisuje się na podstawie wyników takich badań. Najważniejszy jest wywiad i ustalenie takich szczegółów jak: występowanie migreny, nowotwory w rodzinie, ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej, waga, czy pacjentka pali. Badanie ginekologiczne, cytologia oraz badanie piersi jest dość ważne, zwłaszcza jeśli pacjentka nie stawiała się przez dłuższy czas na takich badaniach. Przy przyjmowaniu tabletek antykoncepcyjnych pacjentka powinna pamiętać o badaniach kontrolnych.

Bibliografia

Gallo MF, Lopez LM, Grimes DA, Schulz KF, Helmerhorst FM. Combination contraceptives: effects on weight. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Sep 7;(9):CD003987. doi: 10.1002/14651858.CD003987.pub4. Update in: Cochrane Database Syst Rev. 2014;1:CD003987. PMID: 21901687.

Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. Contraception: Do hormonal contraceptives cause weight gain? [Updated 2017 Jun 29]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441582/

Mayeda ER, Torgal AH, Westhoff CL. Weight and body composition changes during oral contraceptive use in obese and normal weight women. J Womens Health (Larchmt). 2014;23(1):38-43. doi:10.1089/jwh.2012.4241